Viktoria Tokareva: Happy end
Vertaald door Roel Schuyt
NRC Handelsblad, 17 februari 1995
Viktoria Tokareva is een schrijfster die eigenlijk altijd hetzelfde verhaal vertelt. Het gaat altijd over een jonge vrouw, afkomstig uit een eenvoudig milieu in de provincie – dus zonder de in Rusland zo broodnodige kruiwagens – die op zoek is naar het geluk. Geluk heeft in haar wereld in de eerste plaats een materiële betekenis: geld, status, een mooi huis, een auto, maar vooral: weg uit de provincie, naar Moskou of nog beter naar het buitenland. Omdat Tokareva’s heldinnen het behalve zonder kruiwagens, ook zonder speciale talenten moeten stellen, zien zij maar één middel om dit doel te bereiken: de man. Zij kunnen hun situatie alleen verbeteren door een passende man te trouwen. En dat lukt ook, want vrouwelijke charmes, praktische zin en vasthoudendheid hebben ze wel.
Happy end is een prototype van zo’n Tokareva-verhaal. Elja, een meisje uit de provincie, trouwt eerst met de brave Tolik om uit het ouderlijk huis te geraken. Dit huwelijk brengt haar niet ver, want in plaats van bij haar moeder woont ze nu bij haar schoonmoeder in. Haar volgende verovering is een verlopen acteur die aan de drank is, maar wel in Moskou woont. Praktisch als ze is, weet ze het leven van haar tweede man weer enigszins in het gareel te krijgen. Ze woont nu in Moskou, maar weer bij haar schoonmoeder. De carrière van haar tweede man gaat weliswaar bergopwaarts, maar een hoogvlieger zal hij nooit worden. Ze besluit met hem te breken voor een nieuwe vlam: een veelbelovende psychiater. Deze laat haar in de steek, waarna ze haar laatste slag slaat: een buitenlander. Elja heeft haar doel bereikt. Ze woont in een mooi huis in een Duits stadje. Maar gelukkiger is ze natuurlijk niet. De Duitser is wel rijk, maar ook op de cent en ze is in het Duitse stadje geïsoleerd en verveelt er zich dood.
In de Russische versie die ik enkele jaren geleden las, was dit het einde van het verhaal. Een mooi einde, geheel in overeenstemming met de titel en met de werkelijkheid. Want hoeveel Russische vrouwen kwijnen niet weg in West-Europese provinciestadjes. Tokareva heeft echter gemeend een aanvullend hoofdstuk te moeten schrijven, waarin ze Elja uit pure verveling in de kunstsmokkel laat gaan. Ze wordt gearresteerd en het happy end heeft dus nu in de gevangenis plaats. Het slot is er een stuk onwaarschijnlijker door geworden.
Happy end is een aardig, vlot verteld verhaal, maar niet veel meer dan dat. Daarvoor is Tokareva’s stijl te vlak haar beeldspraak te plat (‘een man zo dik als een zwangere schoonmoeder’) en de personages, met inbegrip van de hoofdpersoon, te weinig levend.
